Enkele kenmerken van Luikse heraldiek.

Als leidraad nemen we het werkje van Baron Louis de Crassier over luikse heraldiek .

Bedoeling is de geïnteresseerden naar een wapenschild te leiden van een bepaalde regio .De meeste families die een wapen aannamen spiegelden zich aan de dominante families . Of ze woonden in dezelfde contreien of ze waren aanverwant . Ook steden namen meestal in hun wapens dezelfde kenmerken over als het land waarin ze zich bevonden ; zie de steden van het graafschap Loon . Ook families afkomstig uit een regio nemen meestal het kenmerk van deze regio over ; vele families van het land van Tongeren droegen geblokt met vanboven een dwarsbalk .

I .- DWARSKRUIS .

Het dwarskruis duidt meestal op families afkomstig uit de Maasvallei en omgeving .

“ De heer van Flemalle, metaal ( wit ) met een rood dwarskruis en strijdkreet Hosemont .”

(Guillaume de Flémalle , dood in 1280, is de eerste die deze wapens droeg ).

Deze wapens zijn ook de primitieve wapens van de Hozemont : goud met rood gedwarsbalkt. Met nog andere metaalkleuren vinde we deze terug bij de volgende families : Bottier ( de Wonck ), de Chaine de Flémalle, Cossent de Flémalle, Flémalle, Hallembaye, Heyd de Flémalle, Mellin ( de Gossoncourt ) en Meylen, Pewe, Ramet, Rulant graaf van Hozemont, de Saint-Laurent, Surlet, Baré .

Ook de kinderen van Jean de Coir , van de lijn van Saint-Martin, die de wapens overnamen van de stamchef van hun moeder , nl. de wapens van Hozémont , met 4 merels erbij .

Al deze families , stamden af van de Hozémont , Flémalle, of woonden in dezelfde regio .

II.-DWARSKRUIS GECANTONNEERD MET MERELS ;

Heeft meestal betrekking net als het dwarskruis op families van de Maasvallei en omgeving .

Haccourt : zilveren dwarskruis over rood, gecantonneerd met 4 merels .

De Wonck, tak van Haccourt, hetzelfde , maar op een zwart veld en ze schreeuwden Haccourt .

Andere takken van Haccourt zijn ook veranderd , door de metaalkleuren ( grondkleuren ) te veranderen : zoals Heer Raes de Haccour, ridder , heer van Haversin, schepen van 1354 tot 1385, burgemeester te Luik in 1363, die droeg goud met rood dwarskruis gecantonneerd met 4 merels volgens Abry-Loyens . Maar volgens de Borman droeg hij een dwarskruis met in het midden een ring . Hallembaye droeg zilver met een rood dwarskruis , met in het midden een schildje van zilver met een zwarte leeuw . Haccourt en Hallembaye zijn buren .

Herstal droeg goud met een rood dwarskruis gecantonneerd met 4 merels, onder andere Henri de Herstal dood in 1266 .

Pontice, familie van oorsprong van Vivegnies, zelfde wapens, soms met zwarte merels .

Seraing et du Jardin de Seraing :zwart met een zilveren dwarskruis gecantonneerd met 4 merels; soms komen we rode merelstegen .

Xhendremael :” Schendremale das alt wapen “ zwart met een zilveren dwarskruis gecantonneerd met 4 merels, getopt met een rood schildje met een zilveren leeuw .

Droegen verder nog analoge wapens : een de Burée of Bubrie begraven bij de Dominicanen in 1414, de la Cange , Fontaine ( tak van Coir ) , Frognut, Meyan, Massart waarvan een commissaris van de stad in 1688, Otreppe, Reyves, Ronchis, Rousseau, Saint-Servais, etc .

Nog enkele wapens met een dwarskruis : Boileau de Mons; geblokt met rood dwarskruis ; Saive zilver, met dwarskruis in 1 en 4 vak d'un flanchis, in 2 en 3 vak een leeuw, allen rood . ; Sclessin geblokt met een rood dwarskruis ; Seraing zilver met een rood dwarskruis gecantonneerd met 4 zwarte leeuwen .

III.- BEZAAID MET LELIES ;

Deze figuur is fel verspreid onder haspengouwse families die de echte of mogelijke afstammelingen van Dammartin zijn .

Dammartin de Warfusée : rood bezaaid met lelies

Vooreerst de families met banier die dit wapen droegen :

De heer van Seraing : blauw bezaaid met lelies, riep Dammartin : Thierry Tabareau tweede zoon van Eustache de Haneffe en eerste heer van Seraing, leefde in 1312 .

De heer van Haneffe droeg dezelfde wapens , met kwartier van Fagneule en riep Dammartin ; hij stierf in 1357 .

De heer van Oupeye: zilver bezaaid met lelies en riep Dammartin . Het was een Dammartin de Warfusée dit d'Oupeye .

Deze van Artin droegen de wapens van Oupeye met een blauw kwartier .

Deze van Thilice : de wapens van Oupeye met een rood kwartier .

De heer van Duras : zwart bezaaid met gouden lelies en riep Dammartin . Jean de Dammartin de Warfusée, leefde in 1316, die huwde Alix, erfgename van Duras en stichtte zo deze tweede familie van Duras .

De heer van Momalle: rood met zilveren leleies bezaaid, riep Dammartin .

Deze 7 baanderheren komen voort uit dezelfde laag en stammen af van Dammartin .

Daarnaast citeren we nog enkele families die dezelfde wapens droegen , maar misschien op verschillende wijze gebroken :

Barveau, Bombaye,Bruninck, heer van Wouteringen, des Champs,le Chantemerle, le Cornut, Edelbampt, Fontaine, Harduemont, Haultepenne, Halendas, Hermalle ( sous-Clermont ), Jemeppe, Kerckem, Liers, Mombeeck, Marteau, Neufchateau heer van Abée ( of Neufchastel ), Neuville, Ordingen, Persant de Haneffe, Pepingen, Sefawe, Wouteringen, Waroux, Wihogne .

Wij vestigen ook uw aandacht erop dat een aantal families met het kwartier van Gelder,ontleenden aan de wapens van Roermond, hoofdplaats van dit kwartier, de lelie : zoals Baerlo, Criekenbeeck,Eyll,Lom, Vlodorp, Wachtendonck .

IV.- GEKLOKT .

Of het nu geklokt ot tegengeklokt is, dit stuk wijst of een afkomst van Awans .

De verschillende families hebben ze meerdere malen gebroken, of door een schuinbalk, door een boord, door een keper, een vrij-kwartier, zelfs een leeuw .

Tussen de baanderheren van Haspengouw uit de 14 e eeuw zien we : de heer van Awans, Bernalmont, Many en Vouramont . Ook nog de Franchome de Hognoul en Manshoven, Lexhy, Nivelle ( sur Meuse ), Othée, Xhendremael, Wihogne .

V.- GEKLOKT MET VERHOOGDE DWARSBALK .

De stad Tongeren droeg geklokt met een verhoogde balk in goud .

Een aantal families afkomstig uit Tongeren en z'n omgeving hebben dit wapen gedragen in een of andere breuk : hetzij door de balk te beladen met een stuk, hetzij door het te beladen met een vrij-kwartier, hetzij door de wapens van Tongeren in dit vrijkwartier te plaatsen, hetzij door te delen met Tongeren .

We verdelen dit hoofdstuk in 4 onderverdelingen .

•  Tongeren

De volgende families dragen Tongeren op verschillende wijze :

•  Bartholeyns : de balk beladen met drie rode lelies .

•  Betho ( Bethues, Bethoven ): effen tongers of Tongeren beladen met een rode keper ;

•  du Bois of Van den Bosch van Mopertingen : de balk met 3 zwarte lelies ;

•  de Bois de Melin : de middelste lelie vervangen door een zwarte ruit ;

•  Canne : de balk beladen met 2 tegengestelde rode leeuwen ;

•  Dessener : de balk beladen met een uitgestrkte zwarte arend, gebekt en geleed in goud; of ook : de balk “ van zilver “ et getopt met een schildje, zilver bezaaid met rode lelies ;

•  Elderen of Odeur : effen tongers;

•  Vreren : de dwarsbalk beladen van een blauwe barensteel met zes hangers ;

•  Haenzaene ( Johan de Haenzaene van Tongeren , kannunnik gestorven in 1349 ( grafsteen te Saint-Lambert ) ;

•  Leuth : effen tongers

•  Magnus : Johannes Magnus begraven in Saint-Martin in 1302: van Tongeren ;

•  Van der Meer : de bovenste lijn van klokjes vervangen door 3 rode hanen slecht geordend ;

•  Mopertingen : zie du Bois;

•  Nouts : de balk beladen met 3 rode rozen ;

•  Odeur : zie Elderen ;

•  Oorle : de balk beladen met 3 rode schelpen;

•  Tiecken : van Tongeren, de balk beladen met 3 zwarte lelies en een gouden vak beladen met een zwarte geluipaarde leeuw, rood gekeeld . ( in 1613 vinden we dezelfde wapens zonder dat vlak, maar een gouden kanton met een zwarte leeuw );

•  van Tongeren ( Guillaume , ridder, maarschalk van het bisdom Luik in 1262 : Tongeren effen

•  de Tongris dictus Harpegawer : de balk beladen met 3 rode taarten ;

•  Wege ( Lauw ) : Tongeren effen ;

•  Widooie : de balk beladen met een rode geluipaarde leeuw ( de rode geluipaarde leeuw was de kenmerk van de familie Baré , rond 1400 waren de heren van Widooie en deze van Othée neven , de heren van Othée ( de Strailhe ) waren Baré .

•  Tongeren met een vrij-kwartier .

1. Creinias : van Tongeren in het vrijkwartier zilver met 5 rode ruiten , de middelste beladen met een leeuw, de 4 andere met een gouden schelp ( op de stok van een koorkap van de 14 de eeuw, gegeven door kannunnik Jean Creinias en bewaard in de schatkamer van Onze-Lieve-Vrouwkerk te Tongeren )

2. Godenoul : vrij-kwartier van zilver met een balk van …;

3. Herderen : vrij-kwartier van zilver met 5 zwarte lelies ( 2 , 1 , 2 );

4. Manshoven : een rood vrij-kwartier :

5. Mees : zilveren vrij-kwartier met een rood eekhoorntje ;

6. Montfels : van Tongeren, de balk beladen met 3 zwarte lelies, en een vrij-kwartier van zilver met een rode leeuw ;

7. Mulken : vrij-kwartier van zilver : Jean de Mulken, ridder 1280 ;

8. Reys : vrij-kwartier van goud met 3 zwarte lelies, of een vrij-kwartier van zilver met een zwarte zwaan ;

9. Ricxingen : vrij-kwartier van keel (rood ): D. Armoldus de Rixeca , miles, castellanus hereditarius castri Sanctae Walburgis ( 1260 ) ;

10. Spauwen : vrij-kwartier van zilver met 3 zwarte merels, geschikt in de balk ;

11. de Tongris: vrij-kwartier van zilver met 3 zwarte lelies ;

12. Wens : vrij-kwarier van goud met een zwarte merel ;

13. Wessels: vrij-kwartier van zilver met een zwarte W .

•  Van …… met een vrij-kwartier van Tongeren .

•  Hazen :goud met boven rood, met een vrij-kwartier van Tongeren ;

•  Lamboy : zwart met een zilveren balk, met een vrijkwartier van Tongeren

•  Marcelis : van goud , met een vrij-kwartier van Tongeren ;

•  van Tongeren : van goud met 2 rode balken; met een vrij-kwartier van Tongeren .

D.Een deel van Tongeren .

•  Broukmans : rood met een gouden brouwerskorf, doorsneden door 2 brouwersvorken in dwarskruis; boven van zilver beladen met een zwarte adelaar . In de 17 de eeuw, was er nog traditie van het toevoegen van de wapens van de stad zodat deze familie z'n wapens verhoogd met een 2 de deel van Tongeren . Rond 1900 droeg ze allen nog van goud met een zwarte adelaar getongd van keel ;

•  Lude van Tongeren, vervolgens Luyde, van Luy : gedeeld , met 1 e doorsneden : a) van zilver met een rode roos, b) van zilver met een gouden ster ; met 2 e van Tongeren ;

•  Walschart : gedeeld 1 ste van Tongeren, 2 de van zilver met rode kreeft poseerd als een paal .

Het schild van Tongeren werd ook gedragen in 't midden : zoals de familie Roberts die droeg Hamal op een schildje in het midden van Tongeren .

VI. – DE RUITEN .

Vijf ruiten verbonden als een balk en de kanten van het schild rakend duiden op een afkomst, de vallei van de Jeker , en de families die zich verbinden of zouden willen verbonden zijn met de Hamal .

Hamal : van rood met 5 zilveren ruiten verbonden als balk en de kanten van het schild rakend .

Verscheidene families droegen deze wapens in gelijke aard of omgekeerd , de metalen verwisselend, de ruiten te beladen of anders te rangschikken .

•  Droegen de rode ruiten op zilver of omgekeerd : Alken, Alsteren, Brialmont, Bron de Flémalle, Brustem, Diest, Elderen, Fraiture, Grootloon, Geisburg, Hazenbroeck, Jemeppe , Liesens, Nycolars, Odeur, Panthier, Payves, Rutten, Soy, Verlaines, Wiverchem-Bousbeck .

•  Droegen hermelijn met 5 rode ruiten : Bissen, Blise, Schoenbeek ;

•  De middelste ruit beladen met 1 of meerdere gouden rechtopstaande lelies : Ardenne, Briamont, Geer, Geer de Chaynée ;

•  Gebroken met een leeuw : Atrin, Fraiture, Hamoir, Hautenonne ( Houltnoune ), du Mont, Pantires, Seraing, Vayron . Fraipont had hier een adelaar .

•  Gebroken door macles geponeerd op verschillende wijzen op een of meerdere ruiten : Briamont, Chaynée, Gaillard de Chaynée et de Briamont , Montfort ;

•  Van zilver met 5 rode ruiten beladen elk met een zilveren schelp : Hamal, Proest , ( Proest de Melin , Thines ;

•  Zijn verdeeld door toevoeging van een of meerdere merels bovenaan : Cannart, Dalhen , Jonckhout, Rutten, Staden ;

•  Droegen de wapens van Hamal met een vrij-kwartier van … : Baltus : Vrij-kwartier van zilver met een rode leeuw; Boesdaal: vrij-kwartier van goud of zilver met drie rode hanen; in 't Broeck, idem ; Geyre : vrij-kwartier van klokjes;Ghoye : vrij-kwartier van zilver met een rood dwarskruis gecantonneerd met 4 zwarte merels; deze families heeft vervolgens z'n wapens gewijzigd naar zilver met een dwarskruis met gekruiste delen, gecantonneerd met 4 zwarte merels met vrij-kwartier van Hamal; Liefsoens ; vrij-kwartier van zilver met drie rode harten; Loen : vrij-kwartier van goud met drie rode rozen ; Waelschaert zoals Boesdaal .

VII.- DE STIJGBEUGELS ;

“ Deze van Housedam( Hosden ) van zilver met III rode stijgbeugels “

“Deze van Rissamsart ( Rixensart ) van keel met 3 zilveren stijgbeugels “

Deze zijn de twee haspengouwse baanderheren families uit de 14 e eeuw, die geciteerd werden in manuscripten van die tijd .

Deze wapens vond men vooral terug in de vallei van de Mehaigne .

De volgende families hebben deze wapens gedragen soms in een andere vorm :

•  Atrives, Acos , Crehen, Hodeige, Godeschal, Latine, Mannarts, Noel, Noirfontaines, Strée ;

•  Dezelfde wapens met in het midden een shildje : Cologne, Pontilace;

•  Dezelfde wapens met een vrij-kwartier : Acoz, Angelo, Awans, Celliers, Chantraine, Coppin,Ferme, Hemptinne, Latines, Lem, Linsmeau, Molembais, Monzée, ,Waynée, Winne ;

•  Dezelfde wapens gevierendeeld : Boin, Hodeige, Lathuy dit Roumalle, Haneffe ( et Sernaie dit de Haneffe ), Marneffe, Mengoldi, Mont, Romershoven dit de Falle;

•  Weerhielden slachts een stijgbeugel in 't vrij-kwartier, of 2 verspreid : Acos, Meeffe, Motte, Waret (1) ., Cronmoys dit Cronmouse, Hemrikette, Jamotte, Marneffe, Peron, Remikette, Spit, Wansoul (2) .

•  Stijgbeugels vergezeld van een band : Hosdan (2), Omal (1 );

•  Drie stijgbeugels op een band : Ciplet;

•  Drie stijgbeugels vergezeld van een band : Fossoul en le Charlier .

VIII.- DE SCHAREN .

Tussen de baanderheren uit de 14 e eeuw vinden we deze van Hannut van goud met 3 scharen van keel .

Deze wapens vinden we voornamelijk terug in de regio tussen Hoei, Hannuit en Sint-Truiden .

•  Droegen drie scharen met verschillende metalen : Crehen,Felbiers,Hallet,Hannut,Heyneman, Morlet, Noirefontaine, Saint-Jacques, Thiribu ;

•  3 scharen beladen met andere stukken : Gaimant, Hannut ( op een geklokte ondergrond ) ;

•  Gevierendeeld : de 3 scharen in 1 en 4 : Baré, Ciplet, Halley ;

•  De 3 scharen , waarvan 2 zichtbaar, in een vrij-kwartier … : Baduel, Bozea,Hustin, Moha, Thiribu, Wezeren .

•  Van … in 't vrij-kwartier met 3 scharen : delle Chaussée de Jeneffe , Jaymaert .

•  Drie scharen vergezellend een keper : Groes, Hauthem ou Houthem, Previnaire of Proveneers ;

•  Drie scharen omgekeerd, waarvan 2 zichtbaar, in 't vrij-kwartier van … : Fontigny, del Porte, Pijpops ;

•  Twee scharen in vrij-kwartier : Prailet ;

•  Een schaar in vrij-kwartier : Charlet, Mondulle ;

•  Een of twee scharen verschillend geplaatst : Spremont, Devaux, Lacroy, Quedeva .

IX.- DE KAPJES

Zoals de scharen bevinden de kapjes zich ook in de regio Hoei-Sint-Truiden .

•  Drie kapjes : Caproens, Harzée, Jardegnée, Lens, Malaise, Paesmans gezegd >Groetars ;

•  Drie kapjes op een band : Obert de Huy .

•  Gevierendeeld met 1 en 4 met 3 kapjes : de Fraine ( Frène), Moriaux ;

•  Drie kapjes met 1 schild in het midden : Blehen ( die droeg later de 3 kapjes op een band ), Fumal, Malaise ;

•  Drie kapjes waarvan 2 zichtbaar en een vrij-kwartier: Vinalmont en Viron ;

•  Drie kapjes bovenaan : Blehen;

•  Drie kapjes beladen een band : Blehen, Fossoul, Hallet, Le Charlier, Ville ;

•  Een kapje op een band ( in ‘t 2 e en 3 e ): Veilkiaur;

•  Gevierendeeld met in 1 en 4 een kapje : Borset ;

•  Een kapje in vrij-kwartier : Sy ;

•  Een kapje in ‘t 3 e kwartier : Cerny, Saint-Vitu ;

•  Een kapje in ‘t 4 e kwartier : Faveau, Xhenceval .

X .- DE KOEKEN .

De koeken of taarten vindt je meestal terug in het land van Sint-Truiden . Meestal worden ze verdeeld : 4,4,3,2 en 1 of 4,3,2,1 of 3,3,3 .

•  Het oudste type dat we konden vinden was de zegel van de voogd van Sint_truiden in 1253 : van … met 14 koeken van … 4,4,3,2,1 met de vermelding : Christianus advocatus Ville Sancti Trudonis sig. ( 1253 ) . Droegen hetzelfde : Binderveld, Copis ;

•  Hetzelfde met vrijkwartier … : Van den Broeck ( Palude ), Pickaerts, Schuerhoven, Stapel, Uyttenbroeck, Zelichs ;

Met verschillend aantal koeken : Herckenbosch, Moersmans ;

•  Droegen de koeken 4,3,2,1 : van Els; 3,2,1 : Corten ;

Jeronimus : 4,3,2,1 van goud op blauw met bovenaan van zilver beladen met een zwarte adelaar ( bovendeel identiek met de stad Sint-Truiden ) ;

•  Gevierendeeld met in 1 en 4 koeken, en in 2 en 3 van … : Berthem, Corten en Thulden ;

•  Gevierendeeld in 1 en 4 van … , in 2 en 3 met koeken : Jentis .

Ook de familie Fexhe en hun verwanten evenals Froidmont droegen koeken 3,3,3 .

XI.- GEBALKT VAN GOUD EN KEEL .

  “ Les armes de le comtet de Lost faisiet de X pieches d'or et de gueule et crie Lost “

•  De steden van het oude graafschap Loon droegen soortgelijke wapens : Beringen, Bilzen, Bree, Hamont, Hasselt, Maaseik, Peer, Stockhem ;

•  Tussen de baanderheren uit de 14 e eeuw zien we :de heer van Agimont, Horpmaal, Stevoort , hun strijdkreet was “ Loon “ .

•  De volgende families afkomstig van het graafschap Loon droegen gedeeltelijk Loon ; Ertwecht, Jentis, Meer, Meerkens, Peerkens, Steyn

•  Droegen Loon met een vrij-kwartier : Montenaken en Stevoort ;

•  Loon beladen met een valk : Mulken .

XII.- EEN BAND VERGEZELD VAN 6 MERELS

Dit droegen de families afkomstig van het hertogdom Limbourg in de provincie Luik zoals : de Bolland, Chapeauville, Eynatten, Holzet, Tiége, Xhénémont, Walhorn .

XIII.- EEN BAND VERGEZELD VAN BILJETTEN

Zoals de vorige wapens , duidt dit op een Limburgse afkomst en ook op het graafschap Dalhem .

Berne ( Berbeau ) en Thoreel van Berne, Buesdaal, Brialmont, Cortils, Einenberg, Fouron, Hardenthuyn, Oest , Ruyff ( Reuve, Rouwe ), Waldgrave de Cortils .

XIV.- GEKANTEELD KRUIS .

Dit duidt op families van het kanton Jalhay of markiesaat van Franchimont : Groulard, Halet, Jalhea ( Jalheau ), Lyon ( de Theux ) , de Theux .

XV.- HET GEKARTELD KRUIS .

Dit kruis is karakteristiek voor de landen van Overmaas inbegrepen Limbourg en Juliers .

Het prototype is Julémont, Schavedries en Wittem .

•  Droegen het : Broick of Brouck, Charneux, Clermont, Doenraedt, Haeven of Hoeven, Herve, Geloes, Gulpen, Herten, Julèmont, Masset dit de Goer, Reul, Tige of Tiége, Scavedries of Schaeffdreisch, Schwartzenberg, Smael de Broesberghe, Wittem , Wylre .

•  Hetzelfde , vergezeld hetzij in 1 , hetzij door een vrij-kwartier met een ander stuk ( ster,roos,schelp, leeuw etc : Aderen, Charneux , Clermont, Couven, Hanster, Herve, Hochkirchen, Jamar , Jaminet, Lhoest, Lontzen, Lohirville, Neufchateau, le Polrea ( of Porreau ), Poswick, Racket, Rave, Sart, Sotelet ;

•  Hetzelfde gecantonneerd met 4 stukken : Hervia, Sprimont .